شیخ اسدالله کاظمینی

شیخ اسدالله کاظمینی (م، ۱۲۳۴ ق) دانشمندی فقیه، عالمی فهیم و هوشمندی دقیق بود که پس از شیخ جعفر کبیر، در برهه ای از زمان در رأس علمای شیعه قرار داشت. مراتب علمی شیخ کاضمینی از اساتید متعددی مانند: وحید بهبهانی و علامه بحرالعلوم نصیب او شد.

ولادت و خاندان

اسدالله بن اسماعیل بن ملامحسن دزفولی کاظمی (معروف به ملا اسدالله تستری) در سال ۱۱۸۶ قمری در دزفول به دنیا آمد. پدرش حاج اسماعیل دزفولی از اهل علم و صلاح و تقوا بود. شیخ اسدالله کاظمینی به کاظمی و بیشتر به صاحب «مقابس الانوار» معروف است.

اخوان اسدالله کاظمی، حجج بزرگ اسلام آقایان: آقا باقر، آقا کاظم، آقا تقی، آقا حسن و آقا مهدی بودند که بعد از پدر و برادر وارث علوم این خاندان گردیدند.

شیخ اسدالله داماد شیخ جعفر کاشف الغطاء بود و خود از اوایل عمر در بیت علم و بیوت علمای عراق نشو و نما نمود. او فرزندی جامع صفات شیخ جعفر و جد و پدرش، به نام شیخ اسماعیل در حوزه عتبات داشت که متأسفانه این مجتهد ربانی قبل از پدر در عراق به طاعون مبتلا شد و جهان فانی را وداع نمود.

تحصیلات و استادان

ملا اسدالله بعد از تحصیل مقدمات در کربلا به حوزه ی درس سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) رفت و سپس در درس استاد کل وحید بهبهانی شرکت کرد. او در ابتدای کتاب خود مقابس الانوار، درباره سید علی طباطبایی می نویسد: «اول مشایخی و اساتیذی و سنادی و ملاذی و عمادی» و درباره وحید بهبهانی می نویسد: «شیخی و استاذی فی مبادئ تحصیلی و شیخ مشایخی، المحقق الثالث و العلامة الثانی». ملا اسدالله در آثار خود از وحید بهبهانی با عنوان «الاستاذ الاعظم» یاد می کند.

ایشان بعد از آن به نجف رفت و در درس سید بحرالعلوم (۱۲۱۲ قمری) و شیخ جعفر کاشف الغطاء (۱۲۲۷ قمری) -که پدر همسر اوست- حاضر شد.

شوشتری از علامه بحرالعلوم بسیار تجلیل می کند و در آثار خود از او با عنوان «الاستاذ الشریف» و «الاستاذ العلامة الشریف» یاد می کند. او درباره سید می نویسد: «شیخی و استاذی و سیدی و سندی و عمادی».

او از شیخ جعفر کاشف الغطاء نیز بسیار تجلیل می کند و از او با عنوان «شیخی و استاذی و جدّ اولادی» یاد می کند. او بیست و پنج ساله بود که توانست از اساتید خود اجازه اجتهاد دریافت کند.

غیر از اساتید او، سه تن از علما نیز به ملا اسدالله اجازه روایت داده اند. این سه تن عبارت اند از:

۱ـ میرزا محمدمهدی شهرستانی (۱۲۱۶ قمری): او از علمای شهر کربلا و از شاگردان وحید بهبهانی بود که در تفسیر بسیار مهارت داشت و بسیاری از بزرگان از او اجازه روایت داشتند. از او سه کتاب فقهی و تفسیر بعضی سوره ها باقی مانده است.

۲ـ میرزای قمی: میرزای قمی از مراجع تقلید ایران بود که کتاب قوانین او سال ها محور بحث در حوزه های علمیه بود.

۳ـ شیخ احمد احسایی (۱۲۴۱ قمری): احسایی در این اجازه خاطر نشان می کند که ملا اسدالله لایق اجازه دادن است، نه اجازه گرفتن و اجازه خواستن او به تنجیز شبیه تر است.

تدریس و شاگردان

شیخ کاظمی در تدریس و تربیت شاگرد نیز کوشا بود و شاگردان بزرگی تربیت کرد که به چند تن از آنان اشاره می شود.

۱ـ شیخ موسی کاشف الغطاء(۱۲۴۱ قمری): او فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء است که در علم فقه بسیار مهارت داشت. او ابتدا در دروس ملا اسدالله شرکت کرد و بعد از آن در درس شیخ جعفر کاشف الغطاء حاضر شد. او بعد از وفات پدر به مرجعیت رسید.

۲ـ شیخ علی کاشف الغطاء(۱۲۵۴ قمری): بعد از وفات برادرش شیخ موسی، مرجعیت و ریاست علمی به او رسید. کتاب العناوین تقریرات درس او است.

۳ـ شیخ حسن بن شیخ جعفر کاشف الغطاء(۱۲۶۲ قمری): او صاحب کتاب انوار الفقاهه است و بعد از برادرش شیخ علی زمام امور را به دست گرفت.

۴ـ شیخ اسماعیل بن اسدالله تستری(۱۲۴۷ قمری): او فرزند ملا اسدالله بود که در جوانی حدود سال ۱۲۴۷ قمری در طاعون عراق از دنیا رفت. او حوزه ی درسی نیز داشت و شاگردانی نیز تربیت کرد. رساله در اصول دین، المنهاج در اصول فقه، رساله در مناسک حج و رساله ی عملیه از جمله آثار او است. او به غیر از پدر از شاگردان سید عبدالله شبر نیز بود.

۵ـ شیخ حسن بن ملا اسدالله تستری(۱۲۹۸ قمری): او فرزند دیگر ملا اسدالله و فقیهی بزرگ بود که از شیخ انصاری اجازه ی اجتهاد داشته است. کتاب انوار مشارق الاقمار من احکام النبی المختار در فقه، مسلک النجاة الی معرفة الزکاة، کتاب المواریث، شرح شرائع الاسلام، کتاب النکاح، کتاب الوقف از آثار او است.

۶ـ احمد بن محمدعلی کرمانشاهی(۱۲۳۵ قمری): او نواده ی وحید بهبهانی و صاحب کتاب مرآة الاحوال است.

۷ـ شیخ عبدالنبی کاظمی(۱۲۵۶ قمری): صاحب کتاب تکملة الرجال در تعلیقه بر کتاب نقد الرجال که آن را در نیمه ی ربیع الثانی ۱۲۴۰ قمری نوشته است.

۸ـ سید علی بن سید محمدامین: جد سید محسن امین صاحب کتاب اعیان الشیعة.

۹ـ سید حسن بن سید محمدامین عاملی: برادر سید علی بن سید محمد امین.

۱۰ـ شیخ عبدالوهاب بن محمدعلی قزوینی(۱۲۷۰ قمری).

۱۱ـ صدرالدین محمد بن صالح عاملی(۱۲۶۳ قمری).

اجازات:

ملا اسدالله برای بعضی از شاگردان خود اجازات نیز صادر کرده است. از کسانی که شیخ برای آنان اجازه صادر کرده است، می توان به دو تن اشاره کرد:

۱ـ سید عبدالله شبر(۱۲۴۹ قمری): ایشان از علمای کاظمین بود که تفسیر او معروف است. رساله در مشکلات اخبار او از آثار مهم او است. او در این کتاب به حل روایاتی صحیحی پرداخته که از نظر محتوا دارای دشواری هایی است.

۲ـ شیخ عبدالوهاب بن محمدعلی قزوینی(۱۲۷۰ قمری).

آثار و تألیفات

شیخ اسدالله کاظمی از خود آثاری چند به یادگار گذاشت که این آثار در نوع خود کم نظیر است. این آثار پر از تحقیقات عمیق و تدقیقات انیق است. او، این آثار را به قدری محکم نوشت که توانست در بعضی از موارد، به کلی نظر علما را تغییر دهد و مسیر علم را در مسیری دیگر اندازد. آثار او از این قرار است:

۱ـ کشف القناع عن وجوه حجیة الاجماع: یکی از راه های استنباط احکام شرعی، اجماع است. اجماع از دیدگاه شیعه، به خودی خود، حجت نیست، بلکه در صورتی حجت است که از آن قول معصوم کشف شود. بزرگان شیعه برای کشف قول معصوم از اجماع راه هایی بیان کرده اند که ملا اسدالله این طرق را جمع آوری کرده است و آن ها را به دوازده طریق رسانده است. اجماع به دو قسم محصّل و منقول تقسیم می شود. تا پیش از ملا اسدالله اجماع منقول نزد علما حجت بود و توان آن را داشت تا با روایتی که خبر واحد بود، معارضه کند. ملا اسدالله با نوشتن کتاب کشف القناع حجیت این اجماع را زیر سؤال برد و بعد از او دیگر علما به حجیت اجماع منقول اعتنایی نکردند. وقتی کسی نزد شیخ محمد طه نجف یکی از مدرسان و عالمان نجف سخن از اجماع منقول می کرد، می فرمود: مگر بعد از شیخ اسدالله اجماع منقولی باقی ماند؟

۲ـ منهج التحقیق فی حکمی التوسعة و التضییق که در شوال ۱۲۱۰ قمری آن را نگاشته است. شیخ جعفر کاشف الغطاء و سید محمد بن حیدر بر این رساله تقریظ نوشته اند. این رساله درباره ی توسعه یا تضییق نمازهای قضا شده است و خلاصه ی مطالب کشف القناع نیز در این رساله آمده است.

۳ـ مقابس الانوار و نفائس الاسرار فی احکام النبی المختار و عترته الاطهار، علیه السلام، در فقه.

۴ـ تراجم مشاهیر العلماء یا رجال شیخ اسدالله: به نظر می آید این کتاب همان مقدمه ی کتاب مقابس است، اما آقا بزرگ تهرانی معتقد است این کتاب غیر از مقدمه ی کتاب مقابس است.

۵ـ ارجوزة فی اصول الفقه. ایشان، زبدة الاصول شیخ بهایی را به شعر در آورده است.

۶ـ مناهج الاصول: تستری در کتاب کشف القناع در چند مورد به آن ارجاع می دهد و در یک جا از آن به المناهج الغرویة نام می برد.

۷ـ الوسائل فی الفقه

۸ـ التکملة تعلیقه علی شرایع الاسلام

۹ـ تعلیقه بر الروضة البهیة (شرح لمعه)

۱۰ـ حاشیه بر بغیة الطالب: کتاب بغیة الطالب رساله عملیه ی شیخ جعفر کاشف الغطاء است و ملا اسدالله بر آن حاشیه نوشت.

۱۱ـ تحفة الراغب در ترجمه ی بغیة الطالب به فارسی. این کتاب اولین کتاب او است.

۱۲ـ رساله در اَحراز و ادعیه و عوذ

۱۳ـ اللؤلؤ المسجور فی معنی الطهور: که آن را گاه لامعة السطور نیز می گویند. او این کتاب را در ۲۴ ذوالقعده سال ۱۲۱۶ قمری نوشته است.

۱۴ـ حجیة الظن الطریقی

۱۵ـ الحقیقة الشرعیة که در نهایت تحقیق و بسط است.

۱۶ـ دفع شبهة المنع عن العمل بالاخبار المأثورة المخالفة لعموم الکتاب و السنة

۱۷ـ روضة الاصول. در اصول فقه است. عناوین آن به صورت روضه روضه است.

۱۸ـ مناهج الاعمال. در اصول فقه است.

۱۹ـ مستطرفات من الکلام. در ردّ وحید بهبهانی است.

۲۰ـ سؤال و جواب

۲۱ـ تکلیف الکفار بالفروع. بسیار مبسوط نوشته شده است.

۲۲ـ رساله در تحقیق احکام ظاهریه و واقعیه

۲۳ـ شرح قواعد الاحکام

۲۴ـ مبلغ النظر و نتیجة الفکر فی مسألة جری فیها الکلام بین علماء العصر: کتاب فقهی است. این رساله به نام های رساله در قاعده ی من ملک یا رساله ی اقراریه نیز خوانده می شود. او این رساله را در ردّ کاشف الغطاء نوشت. نقل است که وقتی کاشف الغطاء این رساله را دید، از نظر خود برگشت و گفت تمام گفته های شیخ اسدالله در این رساله درست است.

وفات

مرحوم ملا اسدالله کاظمی سرانجام در سال ۱۲۳۴ قمری در کاظمین دار فانی را وداع گفت. او را در نجف اشرف در کنار قبر شیخ جعفر کاشف الغطاء به خاک سپردند. مقبره شیخ جعفر در یکی از حجرات مدرسه اش در محله عماره نجف قرار دارد و بر آن قبه ای ساخته اند که ملا اسدالله و چهل تن از خاندان شیخ جعفر در آن آرمیده اند.

منابع

• پایگاه اطلاع رسانی حوزه
• سایت شعائر